Η αμαρτωλή σχέση ΟΠΑΠ και δημοσίου

Η κατηγορία των τυχερών παιχνιδιών είναι μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις όπου η Ευρωπαϊκή Ενωση δίνει στον κατά τόπο νομοθέτη μιας χώρας-μέλους τη δυνατότητα να επιβάλλει περιορισμούς στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών στο εσωτερικό της.

Ο λόγος που παρέχεται αυτή η δυνατότητα στα κράτη-μέλη είναι για να τους επιτρέψει να επιβάλουν μονοπώλια όταν κρίνουν πως αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιτύχουν την προστασία των πολιτών από τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορούν να έχουν τα τυχερά παιχνίδια στη δημόσια υγεία, όπως ο εθισμός και η υπερβολική δαπάνη, η συμμετοχή ανηλίκων ή άλλων ευαίσθητων ομάδων του πληθυσμού, η αποφυγή απάτης και η διακίνηση «μαύρου χρήματος».

Ωστόσο, η χώρα μας διεκδικεί για ακόμα μία φορά Οσκαρ πρωτοτυπίας, αφού εφαρμόζει ένα μονοπωλιακό μοντέλο που δεν υπάρχει σε κανένα άλλο κράτος στην Ευρώπη!

Στο επίγειο δίκτυο, όπως όλοι γνωρίζουμε, υπάρχει το μονοπώλιο του ΟΠΑΠ. Με την ειδοποιό διαφορά ότι, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, εδώ υπάρχει πλέον για ένα μονοπώλιο που είναι 100% ιδιωτικό μετά και την πώληση του 33% που κατείχε το Δημόσιο σε ιδιώτες κατά την αποκρατικοποίηση του περασμένου Μαΐου. Παρατηρείται δηλαδή το οξύμωρο να βρίσκεται σε ισχύ ένα μονοπώλιο η ύπαρξη του οποίου βασίζεται στην προστασία των πολιτών, το οποίο όμως ανήκει εξ ολοκλήρου σε ιδιώτες οι οποίοι αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας τους.

Ο καινούργιος βασικός του μέτοχος μάλιστα πραγματοποίησε μια σημαντική επένδυση για να αποκτήσει το 33% που άνηκε στο κράτος (652 εκατ. ευρώ) και, όπως είναι λογικό, στοχεύει πλέον στη μεγιστοποίηση των εσόδων του μέσα από την τόνωση των υπαρχόντων προϊόντων του ΟΠΑΠ (Στοίχημα, ΚΙΝΟ κ.τ.λ.), καθώς και από το λανσάρισμα μιας σειράς καινούργιων προϊόντων (VLTs, λαχεία, διαδικτυακά παιχνίδια, Ξυστό). Με αυτές τις κινήσεις έχει μάλιστα γνωστοποιήσει στο επενδυτικό κοινό πως στοχεύει να αυξήσει κατά μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια τα ετήσια έσοδά του από τους Ελληνες πολίτες.

Σε ό,τι αφορά το Ιντερνετ, ήδη από το καλοκαίρι του 2011, με την ψήφιση του Ν. 4002/2011, η Ελλάδα είχε κάνει το πρώτο βήμα για να ρυθμίσει τη διαδικτυακή αγορά και να αποκομίσει έσοδα από αυτή ανοίγοντας την (ακολουθώντας δηλαδή την κυρίαρχη διεθνή τάση). Ωστόσο δεν προχώρησε γρήγορα, με αποτέλεσμα να βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό καθεστώς εδώ και περισσότερα από δύο χρόνια. Ετσι σήμερα δικαίωμα νόμιμης λειτουργίας έχουν μόνο 24 εταιρείες που υπήχθησαν σε αυτό το μεταβατικό καθεστώς τον Δεκέμβριο του 2011.

Οι εταιρείες αυτές καταβάλλουν, όπως και ο ΟΠΑΠ, φόρο 30% στα μεικτά τους έσοδα και θα μπορούσαν με μια πληρέστερη ρύθμιση της αγοράς να ενισχύσουν τον κρατικό προϋπολογισμό ακόμα περισσότερο από ό,τι ήδη κάνουν. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι, παρότι το ισχύον νομικό πλαίσιο δεν είναι πλήρες, μόνο μία από τις 24 (η Β2Β Gaming Ltd) αναμένεται να καταβάλει το 2014 φόρους ύψους πάνω από 30 εκατ. ευρώ.

Οι τσέχικες φιλοδοξίες...
Θα υπέθετε κανείς πως η πανευρωπαϊκή πρωτοτυπία του ιδιωτικού μονοπωλίου στα τυχερά παιχνίδια που προσφέρονται μέσω επίγειου δικτύου θα ήταν κάτι που θα προβλημάτιζε τις ελληνικές αρχές και θα τις έβαζε σε μια διαδικασία επανεκτίμησης της κατάστασης που επικρατεί στη χώρα μας. Το αντίθετο...

Παρότι το μονοπώλιο ανήκει από τον περασμένο Μάιο σε μια εταιρεία που δεν έχει πλέον καμία σχέση με το κράτος, το Δημόσιο φαίνεται όχι απλώς να συνεχίζει να επιφυλάσσει προνομιακή μεταχείριση στον ΟΠΑΠ, αλλά και να υποκύπτει στις πιέσεις του προχωρώντας σε ευνοϊκές ρυθμίσεις που δεν απολάμβανε ούτε ο κρατικός ΟΠΑΠ.

Πιο συγκεκριμένα, εκτός από την πρόθεσή του να αυξήσει αυτόν τον μήνα τον αριθμό των επιτρεπόμενων κουλοχέρηδων ανά κατάστημα σε 50 αντί για 25, για να βοηθήσει τον ΟΠΑΠ (χωρίς αυτός να καταβάλλει κάποιο τίμημα) να επιτύχει τις οικονομίες κλίμακας που επιθυμεί, παρότι βάση σύμβασης το όριο είναι αυστηρά ορισμένο στα 25 μηχανήματα ανά κατάστημα, είναι χαρακτηριστικό πως το υπουργείο Οικονομικών φέρεται να είναι κοντά στο να υποκύψει στις έντονες πιέσεις των Τσέχων και να ακυρώσει το κομμάτι του Ν. 4002/2011 που αφορά τα διαδικτυακά παίγνια και τη μεταβατική περίοδο αυτού που ισχύει σήμερα.

Ως πρόφαση για την παραπάνω ενέργεια φέρεται πως θα χρησιμοποιηθεί το επιχείρημα ότι η Ελλάδα θα κάνει έτσι ακόμα ένα βήμα για τη ρύθμιση της διαδικτυακής αγοράς τυχερών παιγνίων με την απελευθέρωση του live casino και του πόκερ. Η αλήθεια, όμως, είναι πως στην πραγματικότητα θα κάνει δέκα βήματα πίσω αφού, αν προχωρήσει σε μια τέτοια ρύθμιση, θα δωρίσει στον ΟΠΑΠ το διαδικτυακό «φιλέτο» που λέγεται στοίχημα.

Αμεση προτεραιότητα
Να σημειωθεί ότι αυτή ακριβώς η επιδίωξη των νέων μετόχων του ΟΠΑΠ, δεν είναι κρυφή. Ηδη τον περασμένο Νοέμβριο ο διευθύνων σύμβουλος του Οργανισμού Καμίλ Ζίγκλερ είχε δηλώσει ευθαρσώς δημόσια σε ενημέρωση επενδυτών ότι «η τρίτη προτεραιότητά μας είναι το διαδικτυακό προϊόν. Αυτό σημαίνει πως είμαστε ήδη σε συζητήσεις με την αρμόδια Αρχή (Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου Παιγνίων) για να φτιάξουμε τη νομοθεσία που αφορά το Διαδίκτυο και ετοιμαζόμαστε ώστε να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια πλατφόρμα για τα παιχνίδια για τα οποία έχουμε ήδη άδεια -ειδικά το αθλητικό στοίχημα- όσο το συντομότερο δυνατόν».

Η ΕΕΕΠ ιδρύθηκε το 2011 (με βάση τον Ν. 4002/2011) και στη συνέχεια μετετράπη σε Ανεξάρτητη Αρχή. Σκοπός της είναι ο καθορισμός κανόνων για τα τυχερά παιχνίδια και η εποπτεία της εφαρμογής τους από τους αδειοδοτημένους παρόχους. Πρόεδρός της (με τετραετή θητεία που λήγει στο τέλος του 2015 και μισθό περίπου 6.000 ευρώ τον μήνα) είναι ο Ευγένιος Γιαννακόπουλος.

Το ότι ο διευθύνων σύμβουλος μιας ιδιωτικής εταιρείας όπως ο ΟΠΑΠ συζητά και συνεργάζεται με τον πρόεδρο μιας Ανεξάρτητης Αρχής με κανονιστικό ρόλο όπως η ΕΕΕΠ «για να φτιάξουμε τη νομοθεσία που αφορά το Διαδίκτυο» είναι λογικό να προκαλεί ερωτηματικά στον ουδέτερο παρατηρητή. Στην πράξη, όμως, κάθε άλλο παρά έκπληξη προκαλεί στους κύκλους της αγοράς αφού είναι γνωστό ότι η ΕΕΕΠ αναμειγνύεται έντονα και στη διαδικασία προπαρασκευής του σχετικού νομοθετικού πλαισίου (στηρίζοντας τελευταία όλο και περισσότερο τις θέσεις του ΟΠΑΠ), παρότι η νομοθέτηση της αγοράς αποτελεί ευθύνη του υπουργείου Οικονομικών.

ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Ο συνδυασμός κρατικού φορέα και ανοικτής αγοράς κερδίζει το... στοίχημα

1. Ο ελεύθερος ανταγωνισμός
Ορισμένα κράτη έχουν υιοθετήσει την αρχή του ελεύθερου ανταγωνισμού και στον τομέα των τυχερών παιχνιδιών, επιτρέποντας τη λειτουργία πολλαπλών αδειοδοτημένων παροχών, σε συνδυασμό όμως πάντα με την ύπαρξη ενός κεντρικού ελεγκτικού και κανονιστικού φορέα ο οποίος ορίζει τους κανόνες τόσο για τα ίδια τα παιχνίδια όσο και για τον τρόπο διάθεσης και διάδοσής τους.

Κυριότεροι εκφραστές αυτής της τάσης είναι η Μεγάλη Βρετανία και η Ιταλία. Στις χώρες αυτές η ανοιχτή αγορά και η ύπαρξη πολλαπλών αδειοδοτημένων παροχών έχουν βρει εφαρμογή τόσο στα επίγεια δίκτυα όσο και στο Διαδίκτυο. Η θεσμοθέτηση λεπτομερών κανόνων διάθεσης και προώθησης των προϊόντων, αλλά και η επίβλεψη της σωστής εφαρμογής αυτών από τους αρμόδιους Φορείς / Επιτροπές ανά χώρα διασφαλίζουν σε μεγάλο βαθμό την προστασία του καταναλωτή από τις βλαβερές επιπτώσεις των τυχερών παιχνιδιών.

2. Το μεικτό μοντέλο
Πρόκειται για ένα μοντέλο που γνωρίζει μεγάλη απήχηση στις μέρες μας. Στις χώρες που παρατηρείται εφαρμογή του, το σύστημα επίγειας διάθεσης είναι μονοπωλιακό, με την ανάθεση της παραγωγής και διάθεσης τυχερών παιχνιδιών σε έναν κρατικό φορέα ή εναλλακτικά σε εταιρεία που ανήκει στο κράτος (όπως δηλαδή ήταν ο ΟΠΑΠ μέχρι να ιδιωτικοποιηθεί).

Την ίδια στιγμή, το κανάλι του Διαδικτύου είναι ανοιχτό σε όλους τους παρόχους που ικανοποιούν μια σειρά από βασικές προϋποθέσεις και λειτουργούν υπό τους κανόνες και την επίβλεψη της κατά τόπους αρμόδιας Επιτροπής Ελέγχου τυχερών παιχνιδιών.

Το συγκεκριμένο μοντέλο είναι αυτήν τη στιγμή με διαφορά το πιο διαδεδομένο στην ΕΕ, κερδίζοντας μάλιστα συνεχώς έδαφος έναντι των εναλλακτικών μοντέλων ρύθμισης της αγοράς τυχερών παιχνιδιών. Η Γαλλία, η Ισπανία, η Δανία, το Βέλγιο και η Βουλγαρία είναι ορισμένα από τα κράτη που εκφράζουν αυτήν τη συνταγή. Ταυτόχρονα, μια σειρά από άλλες χώρες (Ολλανδία, Σερβία, Σλοβενία, Λιθουανία κ.ά.) έχουν ξεκινήσει την πορεία προς αυτή την κατεύθυνση, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την Πορτογαλία, η οποία, ύστερα από επιτακτικό αίτημα της τρόικας, αναμένεται να προχωρήσει σε άμεση απελευθέρωση της αγοράς των διαδικτυακών παιγνίων.

3. Το μονοπώλιο
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι χώρες όπου υπάρχει ένας πάροχος που έχει αναλάβει μονοπωλιακά τη διάθεση των τυχερών παιχνιδιών, τόσο μέσω επίγειου δικτύου όσο και μέσω του Διαδικτύου. Ο πάροχος αυτός είναι σε όλες τις περιπτώσεις ένας κρατικός φορέας και τα κέρδη του διατίθενται συνήθως για την ανάπτυξη του αθλητισμού, καθώς και υπέρ κοινωφελών σκοπών.

Η φιλοσοφία αυτού του μοντέλου βασίζεται στο πιο ήπιο, ελεγχόμενο και περιοριστικό τυχερό παιχνίδι. Ο πάροχος - μονοπώλιο φροντίζει να παρέχει τα προϊόντα του στο κοινό με τρόπο αυστηρά περιοριστικό και όχι εθιστικό, μέσα από περιορισμένα, προκαθορισμένα και ελεγχόμενα σημεία πώλησης. Το μοντέλο αυτό εφαρμόζεται κυρίως στις χώρες της Σκανδιναβίας (Σουηδία, Νορβηγία, Φινλανδία).

ΓΙΑ ΤΟ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ
Εν αναμονή της απόφασης του ΣτΕ

Στις αρχές του 2013 (πριν καν την ιδιωτικοποίηση του Οργανισμού) το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας απεφάνθη πως η εμπορική πολιτική του ΟΠΑΠ δεν είναι σύμφωνη με τον επιδιωκόμενο σκοπό του μονοπωλίου, δηλαδή τη μείωση των δυνατοτήτων συμμετοχής σε τυχερά παιχνίδια και την καταπολέμηση της συναφούς προς τα παιχνίδια αυτά εγκληματικότητας. Ακόμη συμπέρανε ότι η εποπτεία του ελληνικού κράτους στο κατά πόσο ασκείται αυτός ο έλεγχος μοιάζει να είναι επιφανειακή.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ελληνική Δημοκρατία, σύμφωνα με το ΔΕΚ, έχει δύο δυνατότητες:

• Αν εκτιμά ότι η ελευθέρωση της αγοράς των τυχερών παιγνίων αντιβαίνει στο επίπεδο προστασίας των καταναλωτών και της κοινωνικής τάξης το οποίο η Ελληνική Δημοκρατία σκοπεί να διασφαλίσει, μπορεί να περιοριστεί στη μεταρρύθμιση του υφισταμένου μονοπωλίου και στην υποβολή του σε αποτελεσματικό και αυστηρό έλεγχο εκ μέρους των δημοσίων αρχών.
• Αν το κράτος-μέλος επιλέξει την ελευθέρωση της αγοράς -η οποία δεν του επιβάλλεται κατ' ανάγκην από το δίκαιο της Ενωσης- οφείλει να τηρεί τις αρχές της ίσης μεταχείρισης και της απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας, καθώς και την υποχρέωση διαφάνειας.

Αυτήν την περίοδο, εν αναμονή της απόφασης του ΣτΕ, το κράτος φέρεται να προσπαθεί να δικαιολογήσει το σενάριο α' με συνεχείς τροποποιήσεις της νομοθεσίας, όμως σύμφωνα με το ΔΕΚ απαραίτητη προϋπόθεση για να ισχύει πραγματικά κάτι τέτοιο αποτελεί η έλλειψη επεκτατισμού.

Επεκτατική πολιτική
Ωστόσο, ο ΟΠΑΠ αυτήν τη στιγμή βρίσκεται σε φάση πλήρους επέκτασης - τόσο από πλευράς των νέων προϊόντων όσο και από πλευράς σημείων πώλησης, αφού θα χρειαστεί να δημιουργηθούν εκατοντάδες «μίνι καζίνο» σε όλη την Ελλάδα για να στεγά-σουν τους 18.500 κουλοχέρηδες που ο Οργανισμός θα δώσει σε υπεργολάβους (πέρα από τα 16.500 που θα θέσει σε λειτουργία μέσα από το δικό του δίκτυο πρακτόρων) καθώς και επιπλέον σημεία πώλησης για παιχνίδια, όπως το Ξυστό. Με τον ΟΠΑΠ να έχει περάσει σε χέρια ιδιωτών, το επιχείρημα της ύπαρξης μονοπωλίου ώστε να επιτευχθεί η μείωση των δυνα-τοτήτων συμμετοχής σε τυχερά παιχνίδια πλέον δεν έχει καμία βάση...